Δεν είμαι ούτε ιστορικός ούτε φιλόλογος είμαι κοινωνιολόγος. Κοινωνιολογία δεν μπορεί να λειτουργήσει χωρίς ιστορία. Η ιστορία είναι η βάση όλων των θεωρητικών...
επιστημών. Όποιος δεν το καταλαβαίνει δεν είναι σε θέση να ερμηνεύσει τα γεγονότα. Αυτή είναι μία παρατήρηση. Δεύτερη παρατήρηση είναι η εξής: ΄Οτι η ιστορία δεν είναι μία επιστήμη αφηγηματική, όπως πολλοί νομίζουν. Είναι μία επιστήμη ερμηνευτική.
Η μεγαλοσύνη του Θουκυδίδη σ’ αυτό έγκειται, ότι κάνει ερμηνευτική ιστορία, δεν κάνει αφηγηματική και δεν επιδίδεται σε εικασίες περιγράφοντας τα γεγονότα αλλά περιγράφει ψυχρά τα δεδομένα, την πραγματικότητα. Επιπλέον, συλλαμβάνει τα κοινωνικά στοιχεία ως διαμορφωτικά των πολεμικών εξελίξεων. Αναλύει τα γεγονότα με βάση τον κοινωνικό συντελεστή, όχι με αντιλήψεις περί ηρωισμού και τα τοιαύτα.
Τρίτη παρατήρηση η οποία έχει επίσης μεγάλη σημασία. Ερμηνευτικό τι σημαίνει; Σημαίνει να ψάχνεις και να ορίζεις και να εντοπίζεις «τας των πραγμάτων αιτίας». Αυτό το είπαν πρώτοι οι σοφιστές και από εκεί ξεκινάει όλη η γιγάντια ανατροπή που γίνεται στην Αρχαία Ελλάδα.
Άραγε τα όσα συνέβησαν στη μάχη του Μαραθώνα και γενικότερα αυτή η τεράστια ανάκαμψη και ανάλαμψη που έγινε στην Αρχαία Ελλάδα οφείλονται σε παράγοντες μιας φυλετικής ιδιομορφίας, δηλαδή στο DNA των Ελλήνων όπως θα έλεγαν διάφοροι ρατσιστές; Όχι βέβαια, αυτά είναι γελοιότητες.
Οφείλεται ακόμα στο γεγονός ότι, μάλλον σε συνέχεια αυτού που είπα, βρίσκεται ένας ιδιαίτερος ηρωισμός, μία έξαρση, μία τάση για ελευθερία και ούτω καθεξής.
Η μάχη του Μαραθώνος είναι έκφραση μιας εξέλιξης, αποκορύφωμα μιας εξέλιξης κοινωνικής, πολιτιστικής, πνευματικής γιγάντιων διαστάσεων, πρωτοφανής στην ιστορία του ανθρώπου. Μόνο ίσως Κινέζοι σε ορισμένες περιόδους μπορεί να συγκριθούν με αυτό το οποίο έγινε. Σε τι συνίσταται.
Πρώτον, η τεράστια ανθρωποκεντρική στροφή με τον όρο των πραγμάτων άνθρωπος. Ποιος το είπε πρώτος; Το είπανε οι σοφιστές.
Δεύτερον, η τεράστια λογοκριτική στροφή, ένα σύνολο όγκου μία απομυθοποίηση του σύμπαντος και εξανθρώπιση της θεότητας. Λαθεμένα θεωρείται ότι οι Εβραίοι έκαναν την εξανθρώπιση του Θεού. Την εξανθρώπιση του Θεού την έκαναν πρώτα-πρώτα οι αρχαίοι Έλληνες. Πριν απ΄ όλα και πάνω απ΄ όλα. Από εκει και πέρα τι σπουδαίο γέννησε η αρχαία Ελλάδα; Την έννοια της ατομικότητας και της προσωπικότητας. Και μάλιστα την έννοια της προσωπικότητας και της ατομικότητας λειτουργικά συνδεδεμένης με την κοινωνία του ανθρώπου που μέσα στη συλλογικότητα δεν χάνεται. Ποτέ δεν εξαφανίζεται η συλλογικότητα. Αυτό ήταν το καινοφανές στοιχείο. Αν δεν είχε υπάρξει αυτό δεν θα υπήρχε και ο αρχαίος ελληνικός πολιτισμός. Το γιατί είναι μεγάλη υπόθεση και δεν μπορεί να εξηγηθεί μέσα στον ελάχιστο χρόνο που διαθέτουμε.
Εκείνο που έχει σημασία να καταλάβουμε είναι το εξής: Πρώτα-πρώτα διαφωνώ απολύτως με την άποψη ότι η ανατολή εξέφραζε τη βαρβαρότητα. Δεν είναι σωστή. Αντιθέτως μπορούμε να πούμε ότι διαθέτει καταβολές πολιτισμικές τεράστιες.
Ας μην ξεχνάμε ότι η πρώτη εμφάνιση πολιτισμού, συγκροτημένου πολιτισμού, γίνεται στη Μέση Ανατολή, στη Μεσοποταμία ανάμεσα στην κοιλάδα του Ευφράτη και του Τίγρη. Αυτό δεν μπορούμε να το ξεχάσουμε. Ότι πρώτα οι μεγάλες ανακαλύψεις γίνονται εκεί από τον τροχό και εξής. Δεν είναι το περιβάλλον αλλά ήταν άλλη κουλτούρα. Αυτό θα το καταλάβουμε όταν δούμε δύο πράγματα. Πρώτον, το γεγονός ότι ο πολιτισμός της ανατολής, των τεράστιων ανατολικών δεσποτειών, ήταν πολιτισμός κορυφής. Δεν ήταν πολιτισμός βάσης, όπως ήταν στην Δημοκρατική Ελλάδα.
Και αυτό το δυναμικό αξιοποιεί η Ελλάδα, το δυναμικό και του τελευταίου ανθρώπου. Δεύτερον, ο μικρός άνθρωπος, ο άνθρωπος της καθημερινότητας δεν υπήρχε. Ορθότατα επισημαίνει ο Μαρξ το εξής: τι ήταν ο άνθρωπος της ανατολής; Ήταν σκόνη, κονιορτός της ιστορίας. Επομένως, δεν είχε υπόσταση ατομική. Αυτό άλλωστε φαινεται και στην Τέχνη. Τέχνη, και μάλιστα φοβερή, είχε και η Αίγυπτος και η Βαβυλώνα και οι Σουμέριοι; Αλλά το κύριο στοιχείο της ήταν η τεράστια αποστασιοποίησή της από τον απλό άνθρωπο. Πρωταρχικό στοιχείο ήταν το Κολοσσιαίο που υποχρεώνει τον απλό άνθρωπο να βλέπει μόνο μετωπικά. Ποτέ δεν ήταν ήταν καμπύλη επιφάνεια. Ενώ αντίθετα στην Αρχαία Ελλάδα ο άνθρωπος δημιουργεί.
Όλα αυτά έχουν τεράστια σχέση με τη Μάχη του Μαραθώνα. Δεν ενέργησαν τυχαία οι αρχαίοι Έλληνες, ήταν μοιραίο ότι θα νικούσαν. Συγκρούστηκαν δύο αντιλήψεις ροής, δύο κοσμοθεωρητικά υποδείγματα. Και το ένα νίκησε το άλλο. Από κει ξεκίνησαν τα πράγματα.
Από καθαρά στρατιωτικής πλευράς: Ο Έλληνας, ο οποίος πολέμησε στη Μάχη του Μαραθώνα ή στη Σαλαμίνα, ήταν πολίτης, δεν ήταν μισθοφόρος. Η έννοια του πολίτη περιέχει τον συμμέτοχο, τον υπεύθυνο, τον ενεργό. Ο πολίτης γεννιέται στην αρχαία Πόλη-Κράτος και κυρίως στην Αθήνα που είναι η γενέτειρα της Πόλης-Κράτους του προτύπου αυτού, το οποίο έχει τεράστια σημασία. Έχουμε πολλά ανάλογα παραδείγματα.
Η Γαλλική Επανάσταση γιατί νομίζετε ότι σάρωσε την Ευρώπη κυριολεκτικά και συνέτριψε τους Άγγλους, τους Πρώσους, τους πάντες; Γιατί; Ήταν άραγε μόνο λόγω της ηγεσίας του Ναπολέοντα; Όχι, δεν θα γινόταν αν ο Ναπολέοντας δεν είχε στα χέρια του τον πολίτη-στρατιώτη. Η Επανάσταση κάλεσε στα όπλα όλους τους πολίτες μεταξύ συγκεκριμένων ηλικιών. Το ίδιο συνέβη και στην αρχαία Ελλάδα, όπου η στρατιωτική θητεία δεν ήταν υποχρεωτική. Ήταν βασικά δικαίωμα.
Γι΄ αυτό ήταν ποινή ατιμωτική η απαγόρευση του να μετέχεις στην ένοπλη δύναμη. Το ίδιο συνέβαινε και στους Ρωμαίους, οι οποίοι πήρανε όλα τα θέματα αυτά από την αρχαία Ελλάδα. Από την άλλη πλευρά, η Περσική δύναμη συγκροτείτο από μισθοφόρους. Η Περσική αντίληψη για τον πόλεμο συνίστατο στον όγκο και στην αριθμητική υπεροχή, ώστε να συντρίβει τον αντίπαλο.
Η αντίληψη της Ελλάδος ήταν κάτι το εντελώς διαφορετικό: εντοπίζεται στην ικανότητα του μέσου πολεμιστή, να αναπτύσσει όλες του τις δυνάμεις, όλες του τις ικανότητες και να ενεργοποιείται στο εκάστοτε πεδίο της μάχης. Έτσι, η νίκη στον Μαραθώνα ήταν αναπόφευκτη
Ένα άλλο χαρακτηριστικό που ξεκίνησε από τη Μάχη του Μαραθώνα είναι η διαμόρφωση του στρατού σε σχηματισμό συμπαγούς μάζας, κάτι που ήταν ανεπτυγμένο και σαν αντίληψη στρατιωτική στους αρχαίους Έλληνες και στους αρχαίους Αθηναίους. Στη Μάχη του Μαραθώνα τον βασικό ρόλο δεν παίζει το κέντρο, αλλά οι δύο άκρες, τα δύο κέρατα, τα οποία με μία κυκλωτική κίνηση εγκλωβίζουν τους Πέρσες, τους κυκλώνουν αποφεύγοντας το κέντρο τους που ήταν ισχυρότερο. Από την πλευρά των Αθηναίων, στη Μάχη του Μαραθώνα δεν υπήρχαν ιππείς. Δεν έλαβαν μέρος καθόλου οι λεγόμενοι πελταστές, δηλ. το ελαφρό πεζικό. Δεν υπήρχαν τοξότες. Σε αντίθεση με τους Πέρσες.
Η όλη υπόθεση βασίστηκε στους Αθηναίους οπλίτες, δηλαδή στο βαρύ πεζικό. Οι οπλίτες αποτελούνταν από τις κατ εξοχήν νέες τάξεις, τις αστικές, δηλαδή απ’ τον κορμό των δημοκρατικών δυνάμεων. Όχι από την αριστοκρατία, η οποία, όπως ξέρουμε, συγκροτούσε το σώμα των ιππέων, ενώ οι κατώτερες τάξεις συγκροτούσαν το ελαφρό πεζικό. Η εξέλιξη σε ένα πεδίο της μάχης δεν είναι ανεξάρτητη από την κοινωνική πραγματικότητα.
Η τεράστια πολιτισμική άνθηση της αρχαίας Ελλάδας, τα στοιχεία που την συνέθεσαν και η δυναμική που βρισκόταν στη βάση της, όλα αυτά επέτρεψαν τη νίκη του Μαραθώνα και τη νίκη κατά των Περσών. Θα ήθελα με την ευκαιρία αυτή να πω και κάτι άλλο. Θρασύτατα στην εποχή μας ισχυρίζονται πολλοί ότι σε όλα τα στοιχεία η δυτική κουλτούρα είναι η συνέχεια της κουλτούρας της αρχαίας Ελλάδας. Εδώ υπάρχουν άπειρα λαθεμένα στοιχεία.
Πρώτα-πρώτα, διότι ουδέποτε στην αρχαία Ελλάδα αναπτύχθηκε αυτού του είδους ο άνευ ορίων εγωκεντρισμός που αναπτύχθηκε στον δυτικό κόσμο. Ουδέποτε ο αρχαίος Έλληνας πολίτης, που είχε προσωπικότητα και ατομικότητα, έχασε την σχέση του με την συλλογικότητα. Όλα αυτά γράφτηκαν από Πλάτωνα, Αριστοτέλη και άλλους. Το μέτρο, η σωφροσύνη, η αρετή, όλα αφορούσαν τον άνθρωπο, τον ενεργοποιημένο, τον ελεύθερο, τον σκεπτόμενο, αλλά μέσα στη συλλογικότητα και μέσα στην αντίληψη μιας ενότητας όπου διαφέρουν τα επί μέρους.
Αυτά, σε αυτή τη φοβερή κατάσταση στην οποία έχει περιέλθει αυτή τη στιγμή ο κόσμος συνολικά, δεν πρέπει να τα λησμονάμε. Όπως δεν πρέπει να λησμονάμε και ένα άλλο πράγμα: ότι ουδέποτε η αρχαία Ελλάδα εξετίμησε το γιγαντιαίο σε αντίθεση με τις ανατολικές δεσποτείες. Έλεγε ο μεγάλος Βέρνερ Ζόμπαρτ κατηγορώντας την Αμερική της εποχής του: πρόκειται περί ενός πολιτισμού και μιας αντίληψης ζωής, η οποία συγχέει το μεγαλειώδες με το ογκώδες.
Ως συμπέρασμα, μπορούμε να πούμε ότι η νίκη των Αθηναίων στον Μαραθώνα ήταν κυρίως συνέπεια της διαφορετικής νοοτροπίας και αξιών μεταξύ Ελλάδας και Ανατολής. Βεβαίως υπήρχαν και άλλοι συντελεστές, μεταξύ των οποίων και η υπεροχή της ασπίδας του αρχαίου Έλληνα οπλίτη ως απόρροια του διαφορετικού βαθμού τεχνολογικής εξέλιξης μεταξύ των δύο πλευρών. Θεωρώ όμως βέβαιο ότι και χωρίς αυτό τελικά η υπόθεση θα είχε κριθεί υπέρ των Ελλήνων.
*καθηγητής παν/μίου
(Ομιλία στο Διεθνές Συνέδριο της Σχολής Ανθρωπιστικών Σπουδών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου για τα 2500 χρόνια από τη Μάχη του Μαραθώνα, στην Καλαμάτα) Πηγη
thesecretrealtruth.blogspot.com/2011/12/blog-post_8562.html#ixzz1fsO48dHT
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου